Operation Daybreak හෙවත් රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් ඝාතනය

Operation Daybreak හෙවත් රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් ඝාතනය

මෑත අතීතයේ සිදුවූ සත්‍ය සිදුවීම් - 08
World major events in recent history in Sinhala. Most of them were based for Hollywood movies.
බොහෝවිට හොලිවුඩ් සිනමාවට නැගී ඇති ලෝකයේ මෑත අතීතයේ සිදුවී ඇති ත්‍රාසජනක සත්‍ය කථා...සිංහලෙන්...
පරිවර්තනය-අයෝම ජයසිංහ

Ayoma Jayasinghe  -  ayolanka@gmail.com

ඔපරේෂන් ඩේ බ්‍රේක් යනු දෙවන ලෝක යුධ සමයේ සිදුවූ ඔපරේෂන් ඇන්ත්‍රොපොයිඩ් නම් මෙහෙයුම අළලා 1975දී නිපදවූ හොලිවුඩ් චිත්‍රපටයකි. 1942දී චෙක් ජනරජයේ අගනුවර වන ප්‍රාග් නුවරදී රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් නම් ජර්මානු ජනරාල්වරයෙකු ඝාතනය කිරීමට සැළසුම් කිරීම ඇන්ත්‍රොපොයිඩ් මෙහෙයුම ලෙස හඳුන්වයි.

මෙම චිත්‍රපටය මා පාසල් යන අවධියේ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රදර්ශනය වනවිට නරඹා ඇත්තෙමි. චිත්‍රපටය රසවින්දත් එහි නියම පසුබිම එදා දැන නොසිටියෙමි. පසුගිය දිනක ඒ පිළිබඳව ගවේෂණය කිරීමේදී චිත්‍රපට කතාවටත් වඩා එහා ගිය අපූරු රසවත්, දුක්මුසු, ඓතිහාසික මෙන්ම ඉතිහාසය සම්බන්ධයෙන් අප දැනසිටිය යුතු කතාවක් ඇතිබව පසක් වුනෙමි. මා ලත් දැනුම, අත්දැකීම හා රසය මේ කියවන ඔබටත් ඇතිකිරීම මගේ අරමුණයි. අනුවේදනීය කතාවක්වූ මෙය චිත්‍රපටයටත් වඩා රසවත් කතාවක් බව මගේ හැඟීමයි.

ජර්මනිය විසින් 1939 සැප්තැම්බර් 1 දින (මෙම දිනය දෙවන ලෝක යුද්ධය ආරම්භවූ දිනය ලෙස සැලකේ) ආක්‍රමණය කළ මුල්ම රට පෝලන්තය වුවත් යුද්ධය ආරම්භවීමට පෙර (1939 මාර්තු) යටත් කරගත් එක් රටක් වූයේ චෙකොස්ලෝවැකියාවයි.

ප්‍රාග් නුවර වධකයා ලෙස විරුදාවලිය ලත් රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච්ව ඝාතනය කිරීම

1939දී ජර්මනිය විසින් මෙසේ චෙකොලොස්වැකියාව යටත් කරගැනීමෙන් පසු එම රජයේ සිටි නායකයෝ රැසක්ම එරටින් පළා ගියහ. ඔවුන් ඒකරාශීවී රටින් පිටත එනම් ප්‍රංශයේ පැරිස් නුවර තාවකාලික ආණ්ඩුවක් පිහිටුවා ගත්හ. එම කමිටුවේ නායකත්වය දැරුවේ චෙක් රජයේ හිටපු ජනාධිපති “එඩ්වඩ් බේන්ස්” (Edvard Beneš)ය. ප්‍රංශය පිහිටියේ ජර්මනියට යාබදව නිසා ජර්මනියේ යුධ තර්ජනය ප්‍රංශයටද දැණුනෙන් කමිටුවේ නායකයින් 1940දී ප්‍රංශය හැරදමා එංගලන්තයේ ලන්ඩන් නුවරට සේන්දු විය. ජර්මනියට යටත්වූ තම මව්බිම යළි අත්පත් කරගැනීමට විවිධ ක්‍රියා මාර්ග ගනු ලැබූයේ එංගලන්තයේ පිහිටි මෙම කමිටුව හෙවත් තාවකාලික ආණ්ඩුව විසිනි.

මේ අතර 1941 සැප්තැම්බරයේදී ජර්මනියේ ආඥාදායක ඇඩොල්ෆ් හිට්ලර් විසින් රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් එවකට බොහිමියාව හා මොරාවියාව ලෙස හැඳින්වූ චෙකොලොස්වැකියාවේ නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රධානියා ලෙස පත් කරන ලදී.

චෙක් සිලේසියාව, බොහිමියාව හා මොරාවිය එකතුවී යුද්ධයෙන් පසු චෙකොස්ලෝවැකියාව බවට පත්විය.

චෙකොලොස්වැකියාවේ නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රධානියා ලෙස රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් පත් කරන ලද බව චෙක් රජයේ පුවත්පතක් වාර්තා කළේ මේ අයුරිනි.

**(රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් යනු 1942 ජනවාරි 20 දින ජර්මනියේ බර්ලින් නුවර පැවති “වැන්සේ” (Wannsee) නම් සමුළුවට සහභාගීවූ යුධ නිලධාරියෙකි. එය යුදෙව්වන්ට කළ යුත්තේ කුමක්දැයි සාකච්ඡා කෙරුණු රහසිගත සමුළුවකි. එහිදී යුදෙව් සංහාර සංකල්පය (Holocaust) ඉදිරිපත්කළ කීපදෙනාගෙන් කෙනෙකි රයින්හාඩ්.)

රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච්ගේ නිල ඡායාරූපය 

හයිඩ්‍රිච් පවුලේ සාමාජිකයෝ කුඩා කාලයේදී. ඉදිරියෙන් වාඩිවී සිටින්නේ හේන්ස් හයිඩ්‍රිච්, මැද රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් සහ දකුණේ මාරියා හයිඩ්‍රිච්. බුද්ධිමත් පෙනුමක් ඇති මේ හුරුබුහුටි කුඩා දරුවා 20වන සියවසේ වඩාත් දරුණු පුද්ගලයෙකු වනබව එදා කිසිවකුත් නොසිතන්නට ඇත.

කෲර පාලකයෙකු ලෙස සැලකූ රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් ඝාතනය කිරීම සඳහා පළමු තීරණය ගත්තේ එංගලන්තයට රැස්වූ ඉහත කී කමිටුවයි. ඒ සඳහා සකස්කළ මූලික සැලැස්මට එංගලන්ත රජයේ පූර්ණ සහයෝගය ලැබිණි. චෙක් හමුදාවේ හිටපු සාජන්වරුන් දෙදෙනෙකු මේ නිර්භීත මෙහෙයුම සඳහා තෝරා ගන්නා ලදී. ඔවුන් නමින් “ජෑන් කුබිස්” (Jan Kubis) හා “ජෝසෆ් ගැබික්” (Josef Gabcik) වූහ. මෙහෙයුමේ සංකේත නාමය වූයේ “ඇන්ත්‍රොපොයිඩ්”ය. (Operation Anthropoid)

ජෑන් කුබිස් හා ජෝසෆ් ගැබික්

ජෑන් කුබිස්

ජෝසෆ් ගැබික්

1941 දෙසැම්බර් 28 රාත්‍රී 10 ට පමණ ඝාතකයින් දෙදෙනා ඇතුළු භටයින් 7 දෙනෙකු රැගත් එංගලන්ත රාජකීය ගුවන් හමුදාවට අයත් “හැලිෆැක්ස් ” ( Halifax) බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානය අඳුරේම චෙක් දේශය බලා පිටත්විය. පැය කීපයකින් එය චෙකොලොස්වැකියාවේ ගම්බද ප්‍රදේශයක ඉහළ අහසේ දිස්විය. කුබිස්  හා ගැබික් සමග මෙහෙයුමට පැමිණි මුළු ගණන හත් දෙනෙකි. ඔවුන් සියල්ලෝම පැරචුට් වලින් ගොඩබැස්සේ ප්‍රාග් නුවරට නුදුරින්වූ ගම්මානයක් වන “නෙවිස්ඩි” (Nehvizdy) වලටය. කුබිස්  හා ගැබික් තම ආරක්ෂක වාසස්ථානය ලෙස තෝරගෙන තිබුණේ ප්‍රාග් නුවර බිස්කුප්කෝවා (Biskupcova) වීදියේ පිහිටි මොරවැක් පවුල ජීවත්වූ මහල් නිවාසයයි. එම පවුලේ අයද ඔවුන්ගේ සැලැස්ම දැන සිටි නිසා මෙම සාජන්වරු දෙදෙනාට රහසින් උදව් කළහ. නිවසේ ගෘහ මූලිකයා “ඇලෝයිස් මොරවැක්”( Alois Moravec) මහතාය. ඔහුගේ භාර්යාව “මාරි මොරවැක්” (Marie Moravec) වූ අතර පුත්‍රයා අතා මොරවැක් (Ata Moravec) විය. ඊළඟ මාසයේදී දියත් කිරීමට නියමිත මෙහෙයුම සඳහා සූදානම් වීමට ප්‍රාග් නුවර බිස්කුප්කෝවා (Biskupcova) වීදියේ පිහිටි මෙම වාසස්ථානය ඔවුන්ට කදිම තෝතැන්නක් විය.

ජර්මන් නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රධානි රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් තම නිවස පිහිටි පැනෙන්ස්කේ බ්‍රෙසානි (Penenske Brezany) වල සිට කාර්යාලය පිහිටි ප්‍රාග් නුවරට සිය මෝටර් රථයෙන් ගමන් කිරීම දෛනිකව සිදුවිය. කුබිස්  හා ගැබික් සිය ප්‍රහාරය සඳහා සුදුසුම ස්ථානය ලෙස තෝරාගෙන තිබුණේ ප්‍රාග් නුවර කර්ච්මෙයර් වීදියේ වංගුව පිහිටි ස්ථානයයි. එය රයින්හාඩ් පැමිණෙන ගමන් මාර්ගයයි. (අද මෙම මාර්ගය හා ගොඩනැගිලි ප්‍රතිසංස්කරණයේදී වෙනස්වී ඇත.) සාමාන්‍යයෙන් රයින්හාඩ් සිය රියැදුරු ක්ලීන් සමග මෝටර් රථයෙන් ගමන්ගන්නේ අධික වේගයෙනි. නමුත් මෙම අධික වංගුවේදී රථයේ වේගය අඩු කිරීමට සිදුවන බව කුබිස්  හා ගැබික් දැන සිටියහ.

1942 මැයි 26 - රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් සහභාගිවූ අවසන් උත්සවය. මෙහි දැක්වෙන්නේ එදින සවස බිරිය ලීනා ද සමග සිය පියාගේ සංගීත ප්‍රසංගයට සහභාගිවන අයුරුය.

දිනය 1942 මැයි 27 දාය. එදා රයින්හාඩ් ගමන් කරමින් සිටියේ එදින බර්ලින් නුවරදී හිට්ලර්ව මුණගැසෙන බලාපොරොත්තුව ඇතිවය. එම වංගුවේදී එතැනින් ගමන් කරමින් තිබූ ට්‍රෑම් රථයක් හදිසියේම නතරවුණි. ඒ කුබිස්  හා ගැබික්ට ආවරණයක් වෙමින් ඔවුන්ට සහයෝගයක් ලබාදීමටය. කුබිස් අතේ සම් බෑගයක් විය. එහි රුවා තිබුණේ යුධ ටැංකි නාශක අත් බෝම්බ 2කි. අනෙක් සගයා වන ගැබික්ගේ වම් අතේ වූ වැහි කබායෙන් වසාගෙන තිබුණේ ස්ටෙන් වර්ගයේ තුවක්කුවකි.  මෝටර් රථය වංගුව පසුකරනවාත් සමග ගැබික් මාර්ගයට පැන තුවක්කුවේ කොකා ගැස්සුවේය. නමුත් රයින්හාඩ්ගේ වාසනාවටදෝ ගිනි අවිය පත්තු නොවීය. බියට පත්වූ ගැබික් නැවත නැවතත් තුවක්කුවේ ට්‍රිගරය ඇද්දේය. මෙහෙයුම නිෂ්ඵලවූ බව දැනගත් ඔහු තුවක්කුව බිම දමා වීදි දිගේ දුවමින් පැනයන්නට විය. ගැබික් පසුපස රථයේ රියැදුරු ක්ලීන් ලුහුබැඳ ගියේය. රියැදුරු ක්ලීන්ට තුවාල කළ ගැබික් පලායාමට සමත් විය. මේ අතර ගැබික්ගේ ප්‍රයත්නය අසාර්ථක බව දැනගත් ඒ අසලම රැකසිටි කුබිස් සිය අවසාන උත්සාහය ලෙස තම බෑගයේවූ අත් බෝම්බයේ පින් එක කඩා එය ඒ වනවිටත් රථයේ සිටි රයින්හාඩ් වෙත දමා ගැසීය. රථයේ පැත්තක වැදුනු බෝම්බය පුපරායාමෙන් බරපතල තුවාල ලැබූ රයින්හාඩ් රථයෙන් එළියට විසිවිය. ඔහු අමාරුවෙන් නැගිට කුබිස් පසුපස ටික දුරක් ලුහුබැන්දේ තම අතේවූ පිස්තෝලයෙන් කුබිස්ට වෙඩි තබමින්ය. නමුත් ඔහු නැවත ඇද වැටුණේ දුර්වලවීම නිසාය. බෝම්බය පුපුරායාමෙන් බෝම්බකරුවූ කුබිස්ටද තුවාල වුවත් ඔහු තම පාපැදියෙන් පලායන්නට සමත් විය. එම පාපැදිය බාටා සපත්තු සාප්පුව ඉදිරිපිට හැරදමා ගොස් තිබී පසුව හමුවි ඇත. (බාටා සපත්තු එතරම්ම පැරණි බව දැනගත්තේ මෙම ලිපිය විමර්ශනය කිරීමේදිය. බාටා කම්හල ආරම්භ කරල තියෙන්නේ චෙකොලොස්වැකියාවේ “ස්ලින්” Zlin නුවරදී 1894දී “තෝමස් බාටා” Tomas Bata නම් පුද්ගලයෙකු විසින්.) කුබිස් අවසානයේ නැවතුනේ “නොවැක්” (Novak) පවුලට අයත් ආරක්ෂිත නිවස්නයකය. ඒ වනවිටත් කුබිස්  හා ගැබික් දෙදෙනාම සිතාගෙන සිටියේ තම වෑයම අසාර්ථක වූ බවය. නමුත් බෝම්බයෙන් රයින්හාඩ්ට වූ හානිය ඔවුන් දැන සිටියේ නැත.

ප්‍රහාරයෙන් පසු ලබාගත් ඡායාරූපයක්.(සත්‍ය ඡායාරූපයකි) මෙහි ප්‍රහාරයට ලක්වූ මෝටර් රථයත්, නවතා ඇති ට්‍රෑම් රථයත් පැහැදිලිව දැක්වේ.

ප්‍රහාරය සිදුවූ ස්ථානය (වංගුව) දැක්වෙන මේ ඓතිහාසික ඡායාරූපය ගන්නා ලද්දේ දෙවන ලෝක යුද්ධය ආරම්භවීමටත් පෙරය.

එම ස්ථානයම අද පෙනෙන අයුරු. අදින් වසර 72කට පෙර සිදුවූ සියල්ල දැන් වෙනස්වී ඇත.

ප්‍රහාරයට ලක්වූ මෝටර් රථයේ සමීප ඡායාරූපයක්.(සත්‍ය ඡායාරූපයකි) ප්‍රහාරයෙන් පසු පරීක්ෂණ සඳහා ලබාගත් ඡායාරූපයකි.

එවැනි තවත් ඡායාරූපයක්

ලෝකයේ මුල්ම බාටා සප්පුව එදා (සත්‍ය ඡායාරූපයකි)

තුවාල වී සිටි රයින්හාඩ් අසලට පැමිණ උදව් කළේ චෙක් ජාතික කාන්තාවකි. ඇයගේ උදව්වෙන් වෑන් රථයක නංවාගත් රයින්හාඩ්ව අසළ පිහිටි “බුලොව්කා” (Bulovka) රෝහලට ඇතුලත් කළ අතර ඔහුගේ තත්වය බරපතල බව එක්ස්-රේ ඡායාරූප මගින් පෙන්නුම් කෙරිණි. රථයේ පතුරුවලට හා බෝම්බයේ කැබලි වැදීමෙන් ඔහුගේ පිලාවට තුවාල සිදුවී තිබුණි.

“බුලොව්කා”රෝහල 1931දී  විවෘත කළාට පසු ගන්නා ලද ඡායාරූපයක්

එදින රාත්‍රී 9 ට ජර්මන් භටයින් 10,000 ක් විසින් ඝාතකයින් සොයා ඒ අවට නිවාස 36,000ක් පමණ සෝදිසි කිරීම ආරම්භ කරන ලදී. 1942 ජූනි 04 පාන්දර 4.30 ට “ප්‍රාග් නුවර වධකයා” නමින් හැඳින්වූ 38 හැවිරිදි රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච්ගේ අවසන් හුස්ම පොද වාතලයට මුසුවිය.

1942 ජූනි 7 ප්‍රාග් නුවර අති උත්කර්ෂවත් ලෙස අවමංගල උත්සවය පැවැත්වූ අතර දෙවන අවමංගල උත්සවයක් පැවැත්වූයේ ජර්මනියේ බර්ලින් නුවරදීය. එයට ආඥදායක අඩොල්ෆ් හිට්ලර්ද සහභාගි විය. අවමංගල උත්සව සභාවේදී හිට්ලර් මියගිය රයින්හාඩ්ට ගෞරව දැක්වූ අතර දෝෂාරෝපණයද කළේය. ඒ රයින්හාඩ් තම ආත්මාරක්ෂාව පිළිබඳව දැක්වූ නොසැලකිල්ල ගැනය.

හයිඩ්‍රිච්ගේ අවමංගල උත්සවයේදී ඔහුගේ පුතුන් දෙදෙනා වන හයිදර් හා හීනෝව අස්වසන්නේ ආඥාදායක හිට්ලර්ය. ළමයින් දෙදෙනාට මැදිව ඉන්නේ හිම්ලර්ය.

1942 ජූනි 9 දින බර්ලිනයේ පැවැති අවමංගල උත්තමාචාර පෙරහැර

රයින්හාඩ්ගේ දේහය ජර්මනියේ හමුදා සුසාන භුමියේ මිහිදන් කෙරිණි. ඔහු වෙනුවෙන් ඔහුට ප්‍රහාරය එල්ලවූ ස්ථානයේ ස්මාරකයක් ඉදිවිණි.

රයින්හාඩ් වෙනුවෙන් ඉදිකළ ස්මාරකය. 1945දී යුද්ධයෙන් පසු මෙය විනාශ කරන ලදී.

**(සුසාන‍ භූමියේ දේහය මිහදන් කළ ස්ථානයේ දැව සිහිවටනයක් සාදවා තිබුණත් රතු හමුදාව පැමිණීමෙන් පසු එය විනාශවූ නිසා අද එම ස්ථානය කුමක්දැයි කිසිවකුටත් සොයාගත නොහැකිවී ඇත. ස්මාරකයද යුද්ධය දිනූ කාලයේ (1945දී) චෙක් ජනතාව විසින් කඩා බිඳ දමන ලදී.

පළිගැනීම

ඝාතනයෙන් කෝපයටපත් හිට්ලර් එකට එක කිරීමක් ලෙස චෙක් රටේ ප්‍රාග් නුවර වැසියන් 10,000 ක් අහඹු ලෙස තෝරා මරා දැමීමට අණක් නිකුත් කළේය. නමුත් හිට්ලර්ගේ යුධ උපදේශක වූ හිම්ලර් එයට එරෙහිව කරුණු ඉදිරිපත් කළේය. ඔහු කියා සිටියේ චෙක් රට මේ අවස්ථාවේදී ජර්මනියේ කාර්මික පුරයක් බවට පත්ව ඇති නිසා එම තීරණය උචිත නොවන බවයි. එම නිසා විධිමත් පරීක්ෂණයක් පැවැත්වීමට හිට්ලර් නියෝග කළේය. සිද්ධියට වඩාත් වග කිවයුත්තේ ලිඩ්සි (Lidice) හා ලෙසාකි (Ležáky) ගම්මාන බවට ජර්මන් බුද්ධි අංශ තහවුරු කළේය. චෙක් හමුදාවට අයත් කාර්යාල පිහිටියේත්, රයින්හාඩ් ඝාතකයින් මුලදී සැඟවී සිටියේත් ලිඩ්සි ගම්මානයේ බවට ඔවුන් කියා සිටියහ. ලෙසාකි ගම්මානයේදී විරෝධතාකරුවන්ට අයත් රේඩියෝ ට්‍රාන්ස්මීටරයක් අසුවීමෙන් එම ගම්මානයද සිද්ධියට හවුල්වුණා වියහැකි යැයි අනුමාන කරන ලදී.

මෙම රේඩියෝ ට්‍රාන්ස්මීටරය භාවිතා කොට ඇත්තේ දේශප්‍රේමීන් එංගලන්ත මූලස්ථානය සමග සම්බන්ධවීම සදහාය. (සත්‍ය ඡායාරූපයකි)

1942 ජූනි 9 දින මෙම කතාන්දරයේ තවත් වැදගත් දිනයකි. හිම්ලර්, කාල් හර්මන් හා නායක හිට්ලර් තිදෙන සාකච්ඡා කර යළිත් පළිගැනීමේ නියෝගයක් නිකුත් කළහ. 13,000 ක මිනිසුන් අත්අඩංගුවට පත්වූහ. ඔවුන්ගෙන් ඇතැමෙක් රටින් පිටුවහල් කෙරිණි. ඉතිරිවූවන් සිරගෙට යවන ලදී. ලිඩ්සි හා ලෙසාකි ගම්මානයේ සිටි අවුරුදු 16ට වැඩි පිරිමි සියල්ලන්වම වෙඩිතබා ඝාතනය කෙරිණි. ලෙසාකි ගම්මානායේ සිටි කාන්තාවන් සියල්ලන්වද මරා දැමිණි.  ලිඩ්සි ගම්මානයේ කාන්තාවන් සිව්දෙනෙකු හැර ඉතිරි සියළු ගැහැණුන් රැඳවුම් සිරකඳවුරකට යවන ලදී. කාන්තාවන් සිව්දෙනා සිටියේ ගැබ්ගෙනය. ඔවුන්ව බලයෙන් රෝහලට (රයින්හාඩ් මියගිය රෝහල) රැගෙන ගොස් ගබ්සා කර නැවතත් රැඳවුම් සිරගෙට ගෙනයන ලදී. ගම්මාන වල සිටි ළමයින් ගණනාවක් ජර්මන් සංස්කෘතියට හරවාගැනීම හෙවත් ජර්මන්කරණය (Germanisation) සඳහා තෝරාගනු ලැබූහ. ඉතිරි ළමයින් 81 දෙනෙක් විෂ වායුගාර වලදී ඝාතනය කෙරිණි. ගම්මාන දෙකම ගිනිතැබූ අතර ඒවා නටබුන්වූ පසු බිමට සමතලා කෙරිණි. මෙම පළිගැනීම නිසා 1,300 කගේ පමණ අහිංසක ජීවිත නිරපරාදේ නැතිවිය.

ලිඩ්සි ගම්මානය ගිනි තබා බිමට සමතලා කෙරුණු අයුරු. මෙය සිදුවූයේ රයින්හාඩ්ගේ අවමංගල්‍යය සිදුවූ දිනට පසුදින එනම් 1942 ජූනි 10 දාය.

ලිඩ්සි ගම්මානයේ පිරිමින් මරා දමා ඇති අයුරු  

කුමන්ත්‍රණකරුවන්ගේ ඉරණම 

මේ අතර තුවක්කකරුවූ ජෝසෆ් ගැබික් වෙනත් ආරක්ෂක නිවස්නයක්වූ “ෆාෆෙක්” (Fafek) පවුලට අයත් නිවසක තම පෙම්වතියවූ “ලිබොස්ලාවා” (Liboslava) සමග සැඟවී සිටියේය. විවධ ස්ථානවල සැඟවී සිටි ප්‍රහාරයේ නියමුවන් සත්දෙනා නැවත එකට එකතුකිරීම සිදුකොට ඇත්තේ ඔවුන්ට අතහිතදුන් දේශප්‍රේමී ගම්වැසියන් පිරිසය. ඒ ඔවුන්ට රටින් පැනයාමේ මගක් හෙළිකර දීමටය.

දින කිපයකට පසු ප්‍රාග් නුවර රෙස්ලෝවා වීදියේ පිහිටි සාන්ත සිරිල් මෙතෝදිස්ත දේවස්ථානයේ (Ss. Cyril and Methodius Cathedral ) රැකවරණය ලැබීමට ජෑන් කුබිස්ටත් ජෝසෆ් ගැබික්ටත් ඔවුන් සමග පැමිණි අනෙක් පැරෂුට් භටයින් පස්දෙනා වන වැල්සික්, ඔපල්කා, ස්වාක්, බබ්ලික්, හා ජාන් හර්බික්ට (Valcik, Opalka, Svarc, Bublik and Jan Hruby) සිදුවිය. ඔවුන් එම දේවස්ථානයේ සැඟවුණේ එහි බිම්ගෙය (Crypt) තුළය. (පැරණි දේවස්ථානවල එවැනි බිම්ගෙයක් ඇත්තේ මියගිය ප්‍රභූවරුන්ගේ සිරුරු, වටිනා ධාතු හා සොහොන් කොත් තැන්පත් කිරීම සඳහාය.)

ගෙස්ටාපෝ හෙවත් ජර්මන් රහස් පොලීසිය රයින්හාඩ්ගේ ඝාතකයන් අල්ලා ගැනීමට තොරතුරක් දෙන කෙනෙකුට මාක් මිලියනයක මුදල් ත්‍යාගයක් ලබාදෙන බව ප්‍රකාශයට පත් කළේය. කැරල් කූඩා (Karel Curda) නම් පුද්ගලයා මෙහෙයුමට සම්බන්ධවූ 7 දෙනා සමග එංගලන්තයේදී පුහුණුව ලැබූ තවත් පැරෂුට් භටයෙකි. මෙහෙයුමට කෙළින්ම සම්බන්ධ නොවුවත් ඔහු සිටියේ වෙනත් කණ්ඩායමකය. රයින්හාඩ් ඝාතනය වීමත් සමග ඔහුද තම මව සමග ප්‍රාග් නුවරින් පලාගොස් වෙනත් ස්ථානයක සැඟව ගත්තේය. නමුත් ඔහු ගෙස්ටාපෝ පොලිසියට හසුවිය. එහිදී මාක් මිලියනක තෑගි මුදලට ඇතිවූ තණ්හාව නිසා කැරල් කූඩා ඉතා අමානුෂික ලෙස තම සගයින් පාවා දුන්නේය. ඔහු ගෙස්ටාපෝ මූලස්ථානය (Pecek Palace) වෙත ගොස් රයින්හාඩ්ගේ ඝාතකයන් සැඟවී සිටිතියි අනුමාන කළ ආරක්ෂිත නිවස්න පිළිබඳ සියළු තොරතුරු හෙළි කළේය. විශේෂයෙන් මොරවැක් පවුල වාසය කළ සිස්කෝ (Zizkov) වල පිහිටි මහල් නිවාසය පිළිබඳ හේ හෙළි කළේය. ජූනි 17 දින අළුයම 5 ට ගෙස්ටාපෝ පොලීසිය එම ගොඩනැගිල්ල වට කළහ. ඔවුන් මොරවැක් පවුලේ සාමාජිකයින් ඉවතට රැගෙන එන ලදී. එම අවස්ථාවේදී වැසිකිළියට යාමට අවසර ඉල්ලූ මාරි මොරවැක් මහත්මියට ඒ සඳහා අවසරය ලබාදුන්නේය. එහිදී සඟවාගෙන තිබූ සයනයිඩ් කරලක් ගිලදමා ඇය සිය දිවි හානිකරගත්තාය. (සයනයිඩ් කරල කොටින්ට පෙර පාවිච්චි කළ උදවිය ඉඳල තියෙනව නේද?) ඇගේ සැමියා වන මොරවැක් මහතාවත් ඔහුගේ පුත්‍රයා වන “අතා මොරවැක්”වත් ගෙස්ටාපෝ මූලස්ථානය වෙත රැගෙන යන ලදී. එහිදී අතා මොරවැක්ට දිනක් පුරාම අමානුෂික ලෙස දස වධ දී තිබේ. එහෙත් ඔහු කිසිදු තොරතුරක් ලබාදීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. මත්ස්‍ය ටැංකියක් ලෙස භාවිතා කරන වීදුරු බඳුනක බහාලූ තම මවගේ හිස ඔහුට පෙන්වීමෙන් පසු මෙහෙයුමට සම්බන්ධවූ සගයින් දැන් සිටින ස්ථානය පැවසීමට තරම් ඔහුගේ මානසික මට්ටම අවුල් විය. මේ නිසා පැරෂුට් භටයින් මේ මොහොතේ සැඟව ඉන්නා ස්ථානයන් හා රෙසෙල්වා වීදියේ පිහිටි දේවස්ථානය පිළිබඳ සියළු තොරතුරු හෙළි කිරීමට ඔහුට සිදුවිය.

පසුදින එනම් ජූනි 18 අළුයම වන විට දේවස්ථානය තුළ සිටි හත් දෙනාගෙන් සිව්දෙනෙක් බිම්ගෙය තුල නින්දේ පසුවන විට අනෙක් තිදෙනා දේවස්ථානයේ බැල්කනියේ ඔත්තු බලමින් සිටියහ. බැල්කනියේ සිටි ඔපල්කා, කුබිස් හා ස්වාක් යන තිදෙනාට වීදි දිගේ තමන් වෙතට එන භටයින්ගේ හඬ ඇසුණි. මේ වනවිට ගෙස්ටාපෝ පොලීසිය හා එස්.එස්. භටයින් (ජර්මන් හමුදාව හඳුන්වන්නේ එසේය.) 800ක් පමණ දේවස්ථානය වටකොට යන එන සියළු මං අහුරා තිබිණි. හමුදා භටයින් ඉදිරි දොරටුවෙන් දේවස්ථානයට ඇතුළුවනවාත් සමග අට්ටාලයේ සිට ඔවුන් වෙත වෙඩි වරුසාවක් එල්ල විය. පැය දෙකක් යනතුරු එස්.එස්. භටයින් තමන් වෙත පැමිණීම වළක්වාලමින් පැරෂුට් භටයින් අභීතව සටන් කළහ. දෙපාර්ශ්වයම වෙඩි හුවමාරු කරගත් නිසා එය අතිශය දරුණු සටනක් විය. මෙම ශබ්දයට අවදිවූ බිම්ගෙය තුළ හුන් සිව්දෙනා ඉහළ මාලයේ තම සගයින් දිවි පරදුවට තබා සටන් කරන බව අවබෝධ කර ගත්හ. ඔවුන්ද සටනට සූදානම් වූහ. එක්වරම බැල්කනිය දෙසින් පැමිණි වෙඩි නතරවී නිෂ්ශබ්දතාවක් ඇතිවිය. පටු පියගැට පෙළක් දිගේ ඉහළ මාලයේ බැල්කනිය වෙත ලඟාවූ එස්.එස්. භටයින්ට පැරෂුට් භටයින් තිදෙනා ලේ විලක වැටි සිටින අයුරු දැකගත හැකි විය. බලාපොරොත්තු කඩවූ සෙයක් ලෙයින් නැහැවී තිබූ ඔවුන්ගේ මුහුණුවලින් දිස්විය. ඔවුන්ගෙන් ඔපල්කා හා ස්වාක් පණපිටින් සතුරන්ට යටත් වීමට අකමැතිව දෝ ඔවුන්ගේ පණ ඔවුන් විසින්ම නසාගෙන තිබිණි. නමුත් ග්‍රෙනේඩ් බෝම්බයකින් බරපතල ලෙස තුවාල ලබා බිම වැටී සිටි ජෑන් කුබිස්ට ඒ වනවිටත් පණනල රැඳී ඇතිබව දැනගත් එස්.එස්. භටයින් ඔහු වහා රෝහල වෙත ගෙන ගියහ. ජර්මන් හමුදාව ඔවුන්ව නොමරා ජීව ග්‍රහයෙන් අල්ලා ගැනීමට වඩා කැමැත්තක් දැක්වීමට හේතුවූයේ ඔවුන්ගෙන් කුමන්ත්‍රණයේ සියළු තොරතුරු ලබාගැනීමේ අපේක්ෂාවක් තිබූ නිසාය. නමුත් ඔවුන්ගේ එම අපේක්ෂාව බොඳ කරමින් රෝහලට ඇතුලත් කර මඳ වේලාවකින් ජෑන් කුබිස්ද අවසන් ගමන් ගියේය. දේවස්ථානය තුළ සටන හමාර විය.

දේවස්ථානයේ පූජකතුමා අල්ලාගත් භටයෝ අනෙක් පැරෂුට් භටයින් ඉන්නා තැන එතුමාගෙන් විමසූහ. පූජකතුමාට දැඩි බලපෑමක් සිදුකළ නිසා එතුමාට සත්‍ය හෙළි කිරීමට සිදුවිය.ලබාගත් තොරතුරු මත දේවස්ථානයේ බිම්ගෙය තුළ තවත් සිව්දෙනෙක් සැඟව ඉන්නා බව එස්.එස්. භටයින්ට දැනගත හැකිවිය. ඔවුන් ජීව ග්‍රහයෙන් අල්ලා ගැනීමට උත්සාහ කළ හමුදාව ඒ සඳහා සාම නියෝජිතයින්ගේ සහාය ලබාගත්තත් එය අසාර්ථක විය. ඒ වෙනුවට දේශප්‍රේමීන්ගේ පිළිතුර වූයේ දරුණු වෙඩි ප්‍රහාරයකි. ඔවුන් “අපි කවදාවත් යටත් නොවන චෙක් ජාතිකයෝ බව දැනගනින්” යැයි ඔවුන් බිම්ගෙය තුළ සිට කෑ ගැසූහ. ගොඩනැගිල්ලේ පිටත සිට දේවස්ථානයේ බිම්ගෙය යාකෙරෙන වා කවුළුවක් විය. පටු සිදුරක්වූ ඒ තුළින් කිසිවෙකුටත් රිංගා යා නොහැක.

 එම සිදුර අද.(එළියේ සිට පෙනෙන අයුරු)

එම සිදුර අද.(දේවස්ථානය තුළ සිට පෙනෙන අයුරු)

මෙම සිදුරෙන් බිම්ගෙය තුළට ජලය පිරවීමට සිතූ එස්.එස්. නිලධාරීහු ප්‍රාග් නුවර ගිනි නිවන හමුදාව කැඳවා සිදුර තුලට ජල නළ එළූහ.

එස්.එස්.භටයින් බිම්ගෙයි කවුළුව තුළින් ජලය විදින ආකාරය.(සත්‍ය ඡායාරූපයකි)

සිදුරෙන් කදුළු ගෑස්ද ඇතුලට විසි කළහ. ඇතුලට වැටුණු කඳුළු ගෑස් උණ්ඩ ආපසු අහුලාගත් දේශප්‍රේමීන් සිදුර තුළින් ඒවා ආපසු එස්.එස්. භටයින් වෙත දමා ගැසූහ. බිම්ගෙය තුළ ජලය පිරවුණේ ඉතා සෙමිනි. මේ නිසා හමුදා අණදෙන නිලධාරියා බිම්ගෙයට පහරදීමට තීරණය කළේය. දේවස්ථානය උඩුමහලේ සිට බිම්ගෙයට යාමට ඇති මග වසා දමා තිබූ නිසා එය සොයමින් එස්.එස්. භටයින් ඉහළ මාලය පීරන්නට වූහ. අවසානයේ ඔවුන් එය සොයාගත්හ. කාපට් වලින් වසා සඟවා තිබූ යමක් අවුරා තිබුණේ ගල් තහඩුවකිනි. එය වෙඩි බෙහෙත් දමා පුපුරුවා හල භටයින්ට දැකගත හැකිවූයේ බිම්ගෙය දක්වා පහළට දිවෙන ප්‍රධාන තරප්පු පෙළයි. ඒ දිගේ පහළට බසින්නට වූයේ කණ්ඩායම් වශයෙනි. දරුණු වෙඩි ප්‍රහාරයකට ලක්වූ ඔවුන්ගෙන් කීපදෙනෙක් මැරී වැටෙන්නට වූහ. පැරෂුට් භටයින් සටන් කළේ සිංහයින් මෙනි. මධ්‍යයනය වනවිට වෙඩි හඬ නැවතුනත් අතරින් පතර ඉදහිට වෙඩි හඬවල් දෙක තුනක් ඇසුණි. තත්වය විමසා බැලීමට එක් සොල්දාදුවෙක් පමණක් ඉදිරියට යවන ලදී. ඔහු මොහොතින් ආපසු පැමිණ අන්‍යයන්ට ප්‍රීතියෙන් කෑගසා කීවේ “වැඩේ ඉවරයි” කියාය. බිම්ගෙය තුල සටන මෙසේ නිමාවට පත්විය. යටත්වීමට කැමති නොවූ දේශප්‍රේමී චෙක් සොල්දාදුවෝ සිව්දෙනා මෙහිදී තමාසතු රිවෝල්වරවලින් එකිනෙකාට වෙඩි තබාගෙන දිවිනසාගෙන තිබුණි. පැය 7ක් තිස්සේ එස්.එස්. භටයින් සමගවූ සටනින් පසු ඔවුන් සියළු දෙනා දිවි තොරකරගෙන තිබුණේ ඔවුන් සතු අවසාන උණ්ඩ වලිනි. සටනින් එස්.එස්. භටයෝ 14 දෙනෙක් මරුමුවට පත්වූ අතර 21 දෙනෙක් තුවාල ලැබූහ.

ජෑන් කුබිස්ගේ මළ සිරුර

රයින්හාඩ් ඝාතනයෙන් හා මෙම සටනින් පසු සිද්ධියට වගකිව යුතු අය හා ඔවුන්ගේ පවුල්වල සාමාජිකයින් බුරුතු පිටින් ඝාතනය කිරීම ඇරඹුණි. දේවස්ථානයේ පූජකතුමා වන ගොරාස්ඩ් බිෂොප්තුමා ද (Bishop Gorazd) ඒ අතර විය. අතා මොරවැක්ට වදදී තොරතුරු ලබාගත් පසු ඝාතනය කරන ලදී. ඔහුගේ පියා වදකාගාර කඳවුරකදී මරුමුවට පත්විය. කුබිස් හා ගැබික්ට රැකවරණය දුන් පවුල්වල සාමාජිකයින් සියල්ලන්ම ඝාතනය විය. ඒ අතර කලින් සඳහන් කළ  ජෝසෆ් ගැබික්ගේ පෙම්වතියවූ “ලිබොස්ලාවා” ද විය. රයින්හාඩ් ඝාතනයෙන් පසු අළුත් ඝාතකාගාර 3ක් පිහිටුවන ලදී.

මොරවැක් මහත්මියගේ පුතුන් දෙදෙනා. පිංතූරයේ වම්පස ඉන්නේ වදදී තොරතුරු ලබාගත් පසු මරා දැමුණු අතා මොරවැක්ය.(වලැස්තිමී මොරවැක්)  දකුණු පස සිටින බාල පුත් මිරොස්ලාව් මොරවැක්ය. ගුවන් නියමුවෙකුවූ බාල පුත් ගුවන් අනතුරකදී 1944 ජූනි 7 දින ජීවිතක්ෂයට පත්විය.

දේවස්ථානයේ පූජක ගොරාස්ඩ් බිෂොප්තුමා

1942 සැප්තැම්බර් 4 දින ඝාතනය කරන ලදී.

ඝාතනය කරන ලද ජෝසෆ් ගැබික්ගේ

පෙම්වතිය - ලිබොස්ලාවා

**යුද්ධයෙන් පසු රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච්ගේ වැන්දඹුවවූ ලීනා හයිඩ්‍රිච්ට විශ්‍රාම වැටුපක් ගෙවීමට ජර්මන් අධිකරණය තීන්දු කළේය. රයින්හාඩ්ට දරුවන් සතර දෙනෙකි. 1933 උපන් ක්ලවුස් හා 1934 උපන් හයිදර් පුතණුවෝ වූහ. 1939 උපන් සිල්කි දියණියකි. රයින්හාඩ්ගේ ඝාතනයෙන් පසු එනම් 1942 උපන්නේ මාර්ති නම් දියණියකි. නමුත් හීනෝ නම් පුතෙකද ඔහුට සිටි බව ඇතැම් ඡායාරූපවල දැක්වේ. මෙය පැහැදිලි නැත. වැඩිමල් පුතු ක්ලවුස් 1943දී (වයස 10දී) රිය අනතුරකින් මියගිය බව සඳහන්වේ. 1944 වනවිට ලීනා තම සැමියාට අත්වූ ඉරණම ගැන බියවී තම හයිදර් පුතුව හිට්ලර්ගේ ග්‍රහණයෙන් ගලවා ගැනීමට සමත්වූවාය. යුද්ධයෙන් පසු ජර්මනියේ ෆෙමාන් දූපතේ පදිංචිවූ ඇය හෝටලයක් පවත්වාගෙන ගියාය. නැවත විවාහවූ ලීනා හයිඩ්‍රිච් 1985 අගෝසතු 14 අභාප්‍රාප්ත වී ඇත. මියයන විට ඇගේ වයස 74 කි. ඇය ජීවත්ව සිටියදී රූගත කරන ලද දුලබ රූපවාහිනී සම්මුඛ සාකච්ඡාවක් යූටියුබයේ ඇත. http://www.youtube.com/watch?v=Qb3fufsgDYY  

 ලීනා හා රයින්හාඩ්. පුතු ක්ලවුස්ද මෙහි වේ.

රයින්හාඩ් මියගිය පසු 1943දී ලීනා තම දරුවන් වන ක්ලවුස්,හයිදර්,මාර්ති හා අළුත උපන් සිල්කි සමග

යුද්ධයෙන් පසු

සගයින්ව පාවාදුන් තැනැත්තා වන කැරල් කූඩා යුද්ධයෙන් පසු දිවිනසා ගැනීමට තැත්කළ අතර එය වළැක්වීමට සමත්වූ චෙක් ජනතාව රාජද්‍රෝහීවීම මත ඔහුව එල්ලා මරන ලදී.

එසේම කළින් සඳහන් කළ පරිදි දෙවන ලෝක මහා යුද්ධයේදී ජර්මනිය විසින් යටත් කරගත් යුරෝපා රටවලින් ජර්මනියට එල්ලවුනු විරෝධතා ගැන සැලකූ විට චෙක් රජයෙන් නාසි ජර්මනියට එල්ලවුනු වැදගත්ම ප්‍රහාරය නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රධානි රයින්හාඩ් හයිඩ්‍රිච් ඝාතනය බව යුධ ඉතිහාසඥයන්ගේ මතයයි. චෙක් ජනරජයේ ජනතාව මෙන්ම ලෝකයේ සාමයට ලැදි ජනතාව ජෑන් කුබිස් හා ජෝසෆ් ගැබික් යන දෙදෙනා ඝාතකයින් ලෙස නොව යුධ වීරයින් ලෙස මලින් පුදයි. ඔවුන්ගේ සටන සිදුවූ ප්‍රාග් නුවර සාන්ත සිරිල් මෙතෝදිස්ත දේවස්ථානය අද ඔවුන් සිහිපත් කරන කෞතුකාගාරයක් ලෙස පවත්වාගෙන යනු ලැබේ. එසේම සටනට උරදුන් අනෙක් වීරයන් පස්දෙනා හා ඔවුන්ට උදව්කළ නිසා තම ජීවිතය පූජාකළ නිවැසියන් හා දහස් ගණන් ගම්වාසින්ද අද වීරයින් ලෙස සිහි කෙරේ. 

සිහිවටන හා ස්මාරක

 ලිඩ්සි ගම්මානයේ සිටි ළමුන් 81 දෙනෙකු ඝාතකාගාරයේදී මරාදැමුණු නිසා ඔවුන්ව සිහිකිරීමට අද ලිඩ්සි ගම්මානයේ ඉදිකර ඇති ස්මාරකය. මෙය දකින කාගෙත් හද කම්පාවනු නොඅනුමානය.

කෞතුකාගාරයේ ඇතුලත පිහිටුවා ඇති සටනින් දිවිදුන් භටයින්ගේ ඡායාරූප

දැන් කෞතුකාගාරයක් බවට පත්ව ඇති දේවස්ථාන බිම්ගෙය

බිම්ගෙයි ඇතුල් පැත්තේ බිත්තියේ සිට එළියට (පැනයාම සදහා) යාම සදහා බාගෙට සිදුරු කරන ලද උමං කට. තමන් ඉන්නා තැන එස්.එස්. භටයින් දැනගත් පසු මෙම උමග හෑරීම නතර කොට තිබේ.

ප්‍රාග් නුවර මියගිය දේශප්‍රේමින් වෙනුවෙන් ඉදිකර ඇති ස්මාරකය

දේවස්ථානය පිටතින් බැලූවිට බිම්ගෙයි සිදුරට ඉහළින් පිහිටුවා ඇති ප්‍රහාරය සමරන සමරු ඵලක‍ය. මෙහි වම්පස රූපයෙන් සටනින් මියගිය පැරෂුට්භටයින් නියෝජනය වන අතර වම්පස රූපයෙන් මියගිය බිෂෝප්තුමා නියෝජනය කෙරේ.

කෞතුකාගාරයේ ඇති මියගිය ප්‍රධාන දේශප්‍රේමී භටයින් දෙදෙනාගේ පිළිරූ

දේවස්ථානයේ පිටත සිට පෙනෙන බිම්ගෙයි කවුළුව. එළියේ සිටි එස්.එස්.භටයින්  බිම්ගෙයි තුළ කොටුවී සිටි දේශප්‍රේමීන්ට එල්ළකළ (1942 සටනේදී ) වෙඩි පහරවල් අදටත් දක්නට ඇති බව ඔබට මෙම ඡායාරූපයේදී පැහැදිලිව දැකගත හැක.

බිම්ගෙයි කවුළුව අසල අවුරුදු පතා වීරයින් සිහිකිරීමේදී ජනතාව විසින් පහන් දල්වා පුෂ්පෝපහාර කර තිබෙන අයුරු

ප්‍රාග් නුවර යුධ වීරයින් සිහිකිරීමේ 70 වන සංවත්සරය යෙදී තිබුණේ 2012 ජූනි 18 දිනය.  සාන්ත සිරිල් මෙතෝදිස්ත දේවස්ථානය තුල පැවති මෙම අනුස්මරණ උත්සවයට විශාල ජනතාවක් පැමිණියහ.